Askeri Suçlar ve Cezalar: Güncel Rehber
Askeri suçlar ve cezalar, hem bireysel askerlerin hem de silahlı kuvvetlerin genel işleyişini doğrudan etkileyen, ciddi sonuçlar doğurabilecek fiillerdir.
Türk askeri ceza sistemi, hem iç disiplini korumayı hem de devletin güvenliğini sağlamayı hedefler. Bu sistemde, hem ceza hukuku hem de idare hukuku iç içe geçmiş şekilde işler. Askeri suçlar sadece bir asker hakkında cezai yaptırım uygulanmasını değil, aynı zamanda askeri düzenin ve disiplini devamlılığını da sağlamayı amaçlar.
Bu rehberde, askeri suçların kapsamı, ceza türleri, disiplin işlemleri ile adli yargı süreçleri arasındaki farklar detaylı şekilde incelenmekte; ayrıca asker kişilerin hakları, itiraz yolları ve güncel yargı uygulamaları hakkında bilgi verilmektedir.
Son dönemdeki yasal değişiklikler ve anayasa reformları da göz önünde bulundurularak, askeri personelin maruz kalabileceği suçlamalar karşısında nasıl bir yol izlemesi gerektiği açıklanacaktır. Bu sayede hem hukukçular hem de asker kişiler için pratik ve anlaşılır bir kaynak oluşturmak hedeflenmiştir. Askeri Ceza Hukukunda Güncel Rehber
Askeri Suçlar ve Cezalara örnek vermek gerekirse Askeri Nezaket ve Görgü Kuralları (ANTK41) gereği: “Sokakta askeri personel sigara içemez, çiklet çiğnemez, yüksek sesle konuşmaz, laubali hareket etmez, şakalaşma vs. ciddiyete uymayan benzer hareketleri yapmaz, elini cebine sokmaz. Üniforma ile uygun olmayan paket/poşet vs. taşınmaz. Sivil elbiseli iken de askeri nezaket ve terbiye kurallarına uyulur, askeri nezaket ve terbiye kuralları sivil elbiseye uydurulur.”
Askeri Suçlar ve Cezalar Nelerdir? Türk Hukukunda Tanımı ve Unsurları
Askeri suçlar ve cezalar, Türk Silahlı Kuvvetleri içinde düzenin ve disiplinin sağlanmasında önemli bir rol oynar. Askeri suçlar, askerin görevini yerine getirirken ya da görev dışı durumlarda işlediği, askeri düzeni bozucu ve güvenliği tehlikeye atan fiillerdir. Bu suçlar, askeri suçlar ve cezalar kapsamında değerlendirilir ve cezai yaptırımlar uygulanır.
Askeri suçlar ve cezalar, sadece disiplin cezalarını değil, aynı zamanda adli cezaları da içerebilir. Emre itaatsizlik, görev yerini terk, askeri sırları açıklama gibi suçlar, en sık karşılaşılan askeri suçlar ve cezalar arasında yer alır. Bu suçların cezalandırılması, askeri düzenin korunmasını ve disiplinin sürdürülmesini sağlar. Ancak askeri suçlar ve cezalar konusunda uygulanan cezaların yasalara uygunluğu ve adil bir şekilde verilmesi, her zaman hukuki denetim altındadır. Askerler, askeri suçlar ve cezalar ile ilgili haklarını bilerek hareket etmeli ve gerektiğinde hukuki destek almalıdır.
Askeri suçlar, Türk Silahlı Kuvvetleri personelinin görevleriyle bağlantılı olarak işlediği ve askeri düzeni, disiplini veya güvenliği ihlal eden fiillerdir. Bu suçlar, Türk Ceza Kanunu (TCK) yanında 1632 sayılı Askeri Ceza Kanunu’nda da düzenlenmiştir. Askeri suçların tanımı; failin asker olması, suçun askeri hizmetle ilgili olması ve askeri düzeni bozucu nitelik taşıması gibi unsurları içerir.
Askeri Disiplin Cezaları ve Suçları ile Askeri Suçlar Arasındaki Farklar
Disiplin suçları, askeri kurallara uymama gibi daha hafif ihlallerdir ve genellikle disiplin cezalarıyla sonuçlanır. Askeri suçlar ise adli soruşturma ve kovuşturmayı gerektiren daha ağır fiillerdir. Örneğin, emre itaatsizlik hem disiplin suçu hem de askeri suç sayılabilir ancak kasıt ve sonuçlarına göre ayrım yapılır.
Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu’na Göre Suçlar
TSK Disiplin Kanunu (6413 sayılı Kanun), hangi davranışların disiplin suçu oluşturduğunu detaylı olarak açıklar. Zamanında kıyafet giymemek, emre gecikmeli uymak, nöbet sırasında uyumak gibi eylemler disiplin suçlarına örnektir. Bu tür fiillere karşı uyarma, hizmete kısmi kısıtlama veya kısa süreli görevden uzaklaştırma cezaları verilebilir.
En Sık Karşılaşılan Askeri Suç Türleri
Emre İtaatsizlik Cezası
Emre itaatsizlik cezası, Türk Silahlı Kuvvetleri’nde disiplinin temel direklerinden biri olan emir-komuta zincirine aykırı davranışlar için uygulanır. Üstün verdiği emri kasten yerine getirmemek, doğrudan emre itaatsizlik cezası ile sonuçlanabilecek bir askeri suçtur. Bu tür durumlarda asker hem disiplin yönünden hem de adli yönden değerlendirilir.
Özellikle görev sırasında verilen açık ve yasal bir emri uygulamamak, ağır emre itaatsizlik cezası doğurabilir. Bu ceza, disiplin cezası niteliğinde olabileceği gibi, eylemin ağırlığına göre adli soruşturmaya da dönüşebilir.
Emre itaatsizlik cezası, yalnızca fiilin varlığına göre değil, aynı zamanda kast unsuru dikkate alınarak verilir. Bu nedenle, emre itaatsizlik cezası ile karşı karşıya kalan askerlerin savunmalarını dikkatli yapmaları ve hukuki destek almaları büyük önem taşır.
Üst rütbeli personelin emrine açıkça uymamak veya emri yerine getirmemek Emre İtaatsizlikte Israr askeri suçunu teşkil eder. Bu tür davranışlar, askeri disiplini ciddi şekilde zedeler.
Hizmet Yerini Terk
İzin almadan görev yerini terk eden askerler hakkında Askeri Ceza Kanunu kapsamında cezai işlem yapılır. Bu durum firar suçu kapsamında değerlendirilir.
Askeri Sırları Açığa Çıkarmak
Görev sırasında öğrenilen gizli bilgilerin yetkisiz kişilere açıklanması hem askeri suç hem de devlet güvenliğine karşı suç sayılabilir.
Üst Ast İlişkisine Aykırı Davranış
Astın üste hakaret etmesi, fiziksel saldırıda bulunması veya saygısızlık içeren davranışlarda bulunması, askeri suç olarak cezalandırılır.
Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu incelendiğinde;
- Mesai dışında aşırı alkol kullanımı: Mesai dışında sivil veya üniformalı olarak aşırı alkol alarak kişisel veya kurumsal imaj kaybı oluşturacak olumsuz davranışlarda bulunmak UYARMA disiplin cezasını,
- Usulsüz müracaat veya şikâyette bulunmak: Türkiye Büyük Millet Meclisine yapılan müracaatlar hariç olmak üzere, kanun ve nizamlarla belirlenmiş usul ve kurallara riayet etmeden yazılı, sözlü veya elektronik olarak müracaat veya şikâyette bulun bulunmak UYARMA disiplin cezasını,
- Yasak edilen yerlere girmek: Resmî üniforma ile genelev, kumarhane, meyhane, bar ve benzeri yerler ile girilmesi garnizon komutanlıklarınca yasaklanmış diğer yerlere girmek AYLIKTAN KESME disiplin cezasını,
- İzinsiz üyelik: Meslek kuruluşları, dernek ve vakıf üyelikleri ile spor kulüplerinin faal üyeliklerine izin almaksızın girmek HİZMET YERİNİ TERK ETMEME disiplin cezasını,
- Aşırı borçlanmak ve borçlarını ödeyememek: Nafaka, trafik kazası, doğal afet, personelin öngöremeyeceği şekilde ülke genelinde yaşanan olağanüstü ekonomik dalgalanmalar, ani devalüasyonlar, sağlık ve tedavi giderleri ile kefillik ve benzeri zorunluluk hâlleri hariç olmak üzere, aşırı derecede borçlanmaya düşkün olmak ve bu borçlarını ödememeyi alışkanlık hâline getirmek SİLAHLI KUVVETLERDEN AYIRMA cezasını,
- Ahlaki zayıflık: Görevine, sosyal ve aile yaşantısına zarar verecek derecede menfaatine, içkiye, kumara düşkün olmak veya Türk Silahlı Kuvvetlerinin itibarını sarsacak şekilde yüz kızartıcı, utanç verici veya toplumun genel ahlak yapısına aykırı fiillerde bulunmak SİLAHLI KUVVETLERDEN AYIRMA cezasını,
- Hizmete engel davranışlarda bulunmak: Devletin ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin itibarına zarar verecek nitelikte tutum ve davranışlarda veya ağır suç veya disiplinsizlik teşkil eden fiillerde bulunmak SİLAHLI KUVVETLERDEN AYIRMA cezasıyla karşılık bulmuştur.
Yukarıda verilen örneklerin ardından; yazımızda kapatılan Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararları da gözetilerek umumen disiplin cezalarının, personel sicil dosyalarına işlenirken nasıl bir değerlendirme yapılması gerektiği; hususen ise sivil hayatlarında işledikleri suç ve kabahatlerin personelin mesleğine etkisi (Görevden uzaklaştırma, Sözleşmesinin feshi, İlişiğinin kesilmesi, Meslekten ihracı, Meslekten çıkarılması) noktasında inceleme yapılacaktır.
Bir önceki makalemiz olan (22.06.2023 tarihli) Uzman Erbaş Sözleşme Feshi nedeni olarak “Kendilerinden istifade edilememe” ibaresine yönelik Anayasa Mahkemesi İptal Kararı incelemesinde; kendilerinden istifade edilememe hallerinin yönetmelikle düzenlenmesi yönündeki uygulamanın kaldırıldığına değinilmiş; bu konuda kanuni düzenleme yapılması gerekliliği savunulmuştur.
Ancak ilgili Anayasa Mahkemesi kararı öncesinde personel hakkında tesis edilen Silahlı Kuvvetlerden Çıkarma veya Uzman Er/Erbaş Sözleşme Fesih işlemlerinde idarenin takdir hakkını, “personelden istifade edilemeyeceği” gerekçesiyle keyfi bir şekilde kullandığı durumlarda; personelin haksız yere meslekten çıkarıldığı durumlarla karşılaşılmıştır.
Bahsi geçen Anayasa Mahkemesi iptal Kararından evleviyetle Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin iki farklı kararının idari işlemlere ve idari yargı iptal davalarına yol gösterici nitelikte ilkeler içerdiği kanaatindeyiz. Bu kararlarda ölçülülük ilkesi vurgulanmış; işlenen suçun ağırlığı ve karşılığında alınan adli cezanın mahiyetine bakılmış, personelin disiplin safahatı ile sicil puanları kıyaslanmıştır.
Ayrıca personelin mesleğe devam etmesi ve görevine bağlılığı noktasında nüanslara değinilerek, disiplin tahkikatlarının sırf evraklar üzerinden değil sanki mesleğe alınırken yapılan mülakatlar hassasiyetinde yapılması tavsiye edilmiştir. Nitekim personelin mesleğe devamı noktasında alınacak kararlar hem onu hem de ailesini etkileyecek, yetiştirilmesi devlet bütçesi için uzun zaman ve masraf alan personelin haksız yere atılması hazine kasasını da zarara uğratacaktır.
Askeri Disiplin Cezaları- AYM Kararı Işığında Değerlendirilmesi
ASKERİ YÜKSEK İDARE MAHKEMESİ BİRİNCİ DAİRESİ’NE AİT BU İKİ KARARA ÖZETLE DEĞİNMEK GEREKİRSE;
İlkindeceza hukuku çerçevesinde basit ve hafif bir ceza ile karşılanan bir eylemin idare hukuku ilkeleri içinde idare tarafından takdir yetkisine bağlı olarak en ağır idari yaptırımla karşılanması ölçülülük ilkesinden uzaklaşıldığının göstergesi kabul edilmiş,
İkincisinde disiplinsizlik ve ahlaki durum nedeniyle ayırma işleminin uygulanabilmesi için ilgilinin disiplin durumunun vahamet derecesi itibarıyla artık TSK’da görev yapmayı engelleyici nicelik ve nitelikte bulunması, personelin bu disiplin durumuyla kamu hizmetini devam ettiremeyecek hale gelmiş olması gerektiğine, bu durumu belgeleyen evrakların idare tarafından dosyasında delillendirilmesi gerektiğine hükmedilmiştir.
Görev Yerini Terk Suçu Nedir? Askeri Ceza Kanunu Kapsamında Cezai Sorumluluk
Görev yerini terk suçu, kamu görevlisinin yetkili makamın izni olmaksızın görev mahallinden ayrılması durumunda gündeme gelen ve disiplin cezası yanında ceza hukuku açısından da yaptırımı olan bir fiildir. Türk Ceza Kanunu’nda doğrudan tanımlanmasa da, özellikle askerî personel ve kolluk kuvvetleri için özel kanunlarla düzenlenen bu suç, kamu hizmetinin aksamaması ve kamu düzeninin korunması amacıyla sıkı şekilde denetlenmektedir. Görev yerini terk eden kişinin kastı, terk süresi ve oluşan zarar gibi unsurlar cezai sorumluluğun belirlenmesinde önem taşır. Bu nedenle, görevli personelin görev mahallini terk etmeden önce mutlaka izin alması ve yükümlülüklerini yerine getirmesi hukuki sorumluluk açısından büyük önem arz eder.
Askeri Suçlarda Ceza Türleri ve Yaptırımlar
Askeri disiplin cezaları, Türk Silahlı Kuvvetleri içinde düzeni ve hiyerarşiyi sağlamak amacıyla uygulanan idari yaptırımlardır. Emre uymamak, nöbet görevini aksatmak veya kılık kıyafet kurallarına riayet etmemek gibi fiiller, genellikle askeri disiplin cezaları kapsamına girer. Bu cezalar arasında uyarı, hizmete kısmi kısıtlama, kısa süreli görevden uzaklaştırma gibi çeşitli yaptırımlar bulunur. Askeri disiplin cezaları, adli cezalarla karıştırılmamalı ve yalnızca idari nitelikte oldukları unutulmamalıdır. Ancak bu cezalar da hukuka aykırı uygulanırsa, askeri disiplin cezaları için idare mahkemelerinde yargı yolu açıktır. Özellikle genç personelin, askeri disiplin cezaları hakkında bilgi sahibi olması, haklarını zamanında kullanabilmesi açısından büyük önem taşır.
Askeri suçlara verilen cezalar arasında hapis cezası, rütbenin indirilmesi, ordudan çıkarma veya sicil etkileri gibi yaptırımlar bulunur. Cezalar, suçun niteliğine, failin rütbesine ve kast derecesine göre belirlenir.
Askeri Mahkemelerin Kaldırılmasından Sonra Yetkili Mahkemeler
2017 Anayasa değişikliğiyle askeri mahkemeler kaldırılmıştır. Artık askeri suçlar, genel adli yargı içindeki Asliye Ceza veya Ağır Ceza Mahkemelerinde görülmektedir. Disiplin işlemlerine karşı ise idare mahkemelerine başvurulmaktadır.
Askeri Personel Savunma Hakkı ve Askeri Disiplin Cezalarına İtiraz – İdari Yargı Yolu
Askeri personel savunma hakkı, hem Anayasa hem de uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmıştır. Suç isnadıyla karşı karşıya kalan her asker, hukuki sürecin her aşamasında askeri personel savunma hakkı kapsamında avukatla temsil edilme ve delil sunma hakkına sahiptir. Özellikle disiplin soruşturmalarında veya askeri suç davalarında, askeri personel savunma hakkı etkin biçimde kullanılmadığında, telafisi güç hak kayıpları yaşanabilir. Bu nedenle askeri personel savunma hakkı, sadece yargılama aşamasında değil, ilk ifadeden itibaren titizlikle gözetilmelidir. Komutanlık önünde verilen savunmalardan, adli mahkemelere sunulan beyanlara kadar her adımda askeri personel savunma hakkı eksiksiz kullanılmalı ve gerekirse hukuki destek alınmalıdır.
Askeri Suçlarda Savunma Hakkı ve Avukatın Rolü
Askeri suçlarla yargılanan personelin savunma hakkı anayasal bir haktır. Savunmayı uzman bir avukatla yapmak, özellikle ceza hukukuna hâkim bir avukatla çalışmak davanın seyrini etkiler.
Askeri Personelin Hukuki Hakları ve Başvuru Yolları
Askeri personel, gerek disiplin cezalarına karşı gerekse adli soruşturmalarda kendini savunabilir. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne bireysel başvuru dâhil birçok hukuki yol açık tutulmuştur.
Askeri Suç Davalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Delil toplanması, tanık beyanları, soruşturma süreci ve savunma hazırlığı bu tür davalarda çok önemlidir. Aceleyle verilen ifadeler veya eksik belgeler hak kaybına neden olabilir. Hukuki destek almak büyük önem taşır.
Askeri Personelin İşlediği Adli Suçlar ve Haklarında Hükmedilen Cezaların Mesleklerine Etkisi
*İlgili Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kararları HANKA Hukuk & Danışmanlık Ofisinde mevcuttur.
