Gözaltına alınmak nedir? Gözaltı, mahkeme kararı olmadan, sadece belirli koşullar altında, savcının emriyle kolluk güçleri tarafından kişinin geçici olarak özgürlüğünün kısıtlanmasıdır. Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre bu, soruşturmanın olağan bir tedbiridir. Bir kişi işlenmekte olduğu iddia edilen bir suça ilişkin yakalanırsa, durum derhâl Cumhuriyet Başsavcılığı’na bildirilir ve savcının talimatı doğrultusunda işlem yapılır. Eğer savcı bu kişi hakkında derhal serbest bırakma kararı vermezse, gözaltına alınmasına karar verilebilir. Kural olarak gözaltı kararı Cumhuriyet savcısı tarafından verilir; savcının yazılı emri olmadan polis, bir şüpheliyi nezarete alamaz veya gözaltına tutamaz. Böylece hukuk devleti ilkesi gereği her adım denetime açıktır. Gözaltına alınan kişinin hakları ve gözaltı ile ilgili başlıklara aşağıda ulaşabilirsiniz.
Gözaltı
CMK Madde 91
(1) Yukarıdaki maddeye göre yakalanan kişi, Cumhuriyet Savcılığınca bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınmasına karar verilebilir. Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren 24 saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre 12 saatten fazla olamaz.
(2) Gözaltına alma, bu tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olmasına ve kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığına bağlıdır.
(3) Toplu olarak işlenen suçlarda, delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcısı gözaltı süresinin, her defasında bir günü geçmemek üzere, 3 gün süreyle uzatılmasına yazılı olarak emir verebilir. Gözaltı süresinin uzatılması emri gözaltına alınana derhâl tebliğ edilir.
(4) (Ek: 27/3/2015-6638/13 md.) Suçüstü hâlleriyle sınırlı olmak kaydıyla; kişi hakkında aşağıdaki bentlerde belirtilen suçlarda mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından 24 saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alınma kararı verilebilir. Gözaltına alma nedeninin ortadan kalkması hâlinde veya işlemlerin tamamlanması üzerine derhâl ve her hâlde en geç yukarıda belirtilen sürelerin sonunda Cumhuriyet savcısına, yapılan işlemler hakkında bilgi verilerek talimatı doğrultusunda hareket edilir. Kişi serbest bırakılmazsa yukarıdaki fıkralara göre işlem yapılır. Ancak kişi en geç 48 saat, toplu olarak işlenen suçlarda 4 gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Bu fıkra kapsamında kolluk tarafından gözaltına alınan kişiler hakkında da gözaltına ilişkin hükümler uygulanır.
a) Toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar.
b) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;
1.Kasten öldürme (madde 81, 82), taksirle öldürme (madde 85),
2.Kasten yaralama (madde 86, 87),
3.Cinsel saldırı (madde 102),
4.Çocukların cinsel istismarı (madde 103),
5.Hırsızlık (madde 141, 142),
6.Yağma (madde 148, 149),
7.Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
8.Bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma (madde 195),
9.Fuhuş (madde 227),
10.Kötü muamele (madde 232),
c)12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda yer alan suçlar.
d) 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar.
e) 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme.
f) 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3 üncü maddesinde belirtilen suçlar.
(5) Yakalama işlemine, gözaltına alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, müdafii veya kanunî temsilcisi, eşi yada birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir. Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhâl ve nihayet 24 saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır. Yakalamanın veya gözaltına alma veya gözaltı süresini uzatmanın yerinde olduğu kanısına varılırsa başvuru reddedilir ya da yakalananın derhâl soruşturma evrakı ile Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulmasına karar verilir. (1)
(6) Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe ve Cumhuriyet savcısının kararı olmadıkça bir daha aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz.
(7) Gözaltına alınan kişi bırakılmazsa, en geç bu süreler sonunda sulh ceza hâkimi önüne çıkarılıp sorguya çekilir. Sorguda müdafii de hazır bulunur.
Gözaltı Kararı ve Süresi
Gözaltının süresi sınırlıdır. Standart şartlarda yakalama anından itibaren en fazla 24 saat gözaltında tutulabilir; bu süre, polisin yakaladığı şüpheliyi bir hakim veya mahkemeye götürmesi için öngörülen en fazla 12 saatlik yol süresi hariç tutulduğunda geçerlidir. Bu da pratikte en fazla 36 saate kadar (24 saat gözaltı + 12 saat mahkemeye sevk yolu) demektir. Bazı ağır suçlarda ise Cumhuriyet savcısı, her seferinde 24 saat uzatarak bu süreyi toplamda 4 güne kadar uzatabilir. Uygulamada “bireysel suçlarda 24 saat” iken “toplu (örgüt veya çok sayıda kişinin ilişkili olduğu) suçlarda” savcı ek süre vererek dört güne kadar gözaltı süresi sağlayabiliyor.
Kolluk, yakalama sonrası zanlıyı en geç bu süreler bitmeden hakim karşısına çıkarmalıdır. Aksi takdirde gözaltı süresi aşılmış sayılır. Unutulmamalıdır ki, hakim kararı olmadan gözaltı belli şartlarda sınırlı bir süreyle uygulanabilir; aksi halde hukuka aykırı gözaltı oluşur. Gözaltına alınan kişinin hakları konusunda itiraz hakları aşağıdaki makalede yer alıyor.
Gözaltı Kararına İtiraz Hakkı
Gözaltı işlemine karşı itiraz hakkı da vardır. Gözaltına alınan kişi (veya ailesi/avukatı) sulh ceza hâkimine başvurarak işlemin iptalini isteyebilir. Uygulamada, itiraz dilekçesi en yakın sulh ceza hâkimine ulaştırılır ve hâkim bu başvuruyu en geç 24 saat içinde evrak üzerinde inceler. Hakim, itirazı yerinde bulursa şüpheli derhâl serbest bırakılır; yerinde bulmazsa gözaltı usulüne uygun devam eder. Bu mekanizma hem gözaltı kararının hem de gözaltı süresinin hukuka uygun olup olmadığını denetler. Kısacası, yakalanan kişi hem gözaltı kararına hem de süresinin uzatılmasına karşı yargısal gözetim talep edebilir. Gözaltına alınan kişinin hakları nelerdir ve daha fazlasını konya avukat sayfamızdan iletişime geçerek öğrenebilirsiniz.
Gözaltına Alınan Kişinin Temel Hakları
Gözaltına alınan kişinin hakları CMK, gözaltına alınan herkesin yararlanabileceği bir dizi hakkı düzenlemiştir. Bu haklar şunlardır:
- Yakınlarını bilgilendirme hakkı: Gözaltına alındığınız anda veya süreniz uzatıldığında, kolluk sizi derhâl yakınlarınıza bildirmekle yükümlüdür. Ailenize veya istediğiniz bir kişiye gözaltında olduğunuz haber verilmelidir. Yabancı uyrukluysanız (resmi olarak karşı çıkmazsanız), durumuzu vatandaşı olduğunuz ülkenin konsolosluğuna da bildirme zorunluluğu vardır.
- Susma hakkı: Hiç kimse kendisi hakkında yöneltilen suçlama karşısında zorla ifade veremez. Gözaltına alınan kişi, susma hakkına sahiptir; bu da suçlamalarla ilgili konuşmama ve kendisine delil bulundurmama hakkı demektir. Polis veya savcı karşısında ifade vermek istemezseniz bu hakkınızı kullanabilirsiniz.
- Avukatla görüşme hakkı: Yakalandığınız andan itibaren bir avukatınızla gizlice görüşme hakkınız vardır. Avukatınız, işlemler hakkında sizi bilgilendirir ve savunmanızı hazırlamanıza yardımcı olur. İfade verecekseniz avukatınızın yanında verebilir, ya da danışmadan ifadenizi verecekse dile gelip susma hakkınızı kullanabilirsiniz.
- Tercüman hakkı: Türkçe bilmiyorsanız veya anlamıyorsanız, işlem sırasında ücretsiz tercüman desteği isteyebilirsiniz. Tercüman, hem ifadenizi tercüme eder hem de avukatla görüşmenize yardımcı olur.
- Sağlık kontrolü hakkı: Gözaltına alındığınızda veya herhangi bir işlem öncesinde, fiziksel durumunuzun belirlenmesi için doktor kontrolünden geçirilme hakkınız vardır. Sağlık probleminiz varsa bu derhal tespit edilip tedavi sağlanmalıdır.
- Gözaltı işlemine itiraz hakkı: Daha önce de belirtildiği gibi, gözaltı kararına ve süresine karşı Sulh Ceza Hâkimliği’ne itiraz edebilirsiniz. Bu hakkınızı kullanmak için belirli bir süre yoktur; işlem devam ederken dahi itiraz başvurusunda bulunabilirsiniz.
- Konsolosluğa bildirim hakkı: Yabancı uyruklu bir kişi olarak gözaltına alınmışsanız, uygun bildirim yapılarak kendi ülkenizdeki konsolosluğunuza haber verilmesini talep edebilirsiniz. Devletin zorunlu bildirim yaptığı hâllerde bu yapılmamışsa bile, siz de bu hakkınızı kullanabilirsiniz.
Bu haklar, gözaltındayken kişiyi koruyup adil yargılanma sürecinin başında masumiyet karinesini güvence altına alır. Yetkililerin de bu hakları eksiksiz uygulaması gerekir. Örneğin ifade vermeyi reddetme, avukat çağırma veya sağlık kontrolü isteme taleplerinizi kabul etmek zorundadırlar.
Sonuç
Gözaltına alınan kişinin hakları, adil bir yargılamanın ve masumiyet karinesinin temelini oluşturur. Bu hakların ihlali, sonrasında yapılacak her yargılama sürecini gölgeler. Bu nedenle kolluk görevlileri, her adımda hukuku gözetmeli ve şüpheli sıfatıyla yakaladıkları kişilerin haklarına saygı göstermelidir. Böylece hukuk devleti güvencesi içinde hem suç soruşturması sağlıklı yürütülmüş hem de bireyin temel hakları korunmuş olur.
