Türk Silahlı Kuvvetleri’nde disiplin, kanunlara, nizamlara ve amirlere kayıtsız şartsız itaat esasına dayanır. Bu kapsamda düzenlenen disiplin hükümleriyle, askeri personelin görevi sırasında uyması gereken kural ve emirleri ihlal etmesi durumunda çeşitli idari yaptırımlar (disiplin cezaları) uygulanır. 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu başta olmak üzere ilgili İç Hizmet Kanunları ve yönetmelikler bu cezaların türleri, uygulanış şekli ve yaptırımları hakkında ayrıntılı düzenlemeler içerir.
Askeri Disiplin Cezalarının Türleri ve Sınıflandırılması
TSK disiplin cezaları, işlenen fiilin ağırlığına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır. Bu yaptırımlar, personelin rütbesi ve cezanın veriliş usulüne göre farklı disiplin organlarınca uygulanır:
- Uyarma Cezası: Personele kusurlu tutum ve davranışını yazılı olarak bildiren en hafif ceza türüdür.
- Kınama Cezası: Personele, yazılı olarak kusurlu olduğu bildirilir. Uyarıdan sonra gelen ikinci basamak cezadır.
- Hizmete Kısmi Süreli Devam Cezası: Personele, normal mesai sonrası ek hizmet yaptırılmasıdır (mesai sonrasında günde en fazla 3 saat ve en geç gece yarısına kadar). Bu ceza genellikle amir nezaretinde yapılacak ilave görev veya eğitimlerle infaz edilir.
- Aylıktan Kesme (Maaştan Kesinti) Cezası: Personelin aylık ücretinden prime esas kazancına göre belirli oranlarda kesinti yapılmasıdır. Bu kesinti, aylık tahakkuka yansıtılarak uygulanır.
- Hizmet Yerini Terk Etmeme Cezası: Personele mesai sonrası bağlı bulunduğu kışla/karargâh gibi birimi terk etmeme emri verilmesidir. Cezalı personel, ceza süresince görev yerinde kalır ve konaklama imkânı sağlanır.
- Türk Silahlı Kuvvetleri’nden Ayırma Cezası: Personelin TSK ile ilişiğinin tamamen kesilmesidir. En ağır disiplin cezasıdır ve kuvvet komutanlıklarının yüksek disiplin kurulları tarafından verilir. Bu ceza sonucunda personel eğitim ve ödenek haklarını kaybeder; seferberlik/durdurulma hallerinde hariç bir daha TSK’da görev yapamaz.
Türk Silahlı Kuvvetleri disiplin cezasının kapsam ve uygulanış biçimi 6413 sayılı Kanun’un ilgili maddelerinde (özellikle II–IV. Bölümler) düzenlenmiştir. Aşağıda başlıca disiplin cezaları ayrı başlıklar halinde detaylandırılmaktadır.
Hizmete Kısmi Süreli Devam Cezası Nedir?
Hizmete kısmi süreli devam cezası; disiplin cezası verilen personele mesai saatleri dışında günde en fazla 3 saat ilave hizmet yaptırılmasıdır. Kanuna göre bu ceza mesai bitiminden sonra (akşam saat 24.00’e kadar) uygulanır; tatil günlerinde ceza tatil edilir. Uygulama örneği olarak nöbet sonrası temizlik, askeri araç bakımı veya idari işler verilebilir. Ceza infaz edilirken personel sayılır, yani ek süre hizmette geçirildiği için iletişim ve izin hakları sürer.
- Yasal dayanak: 6413 sayılı TSK Disiplin Kanunu Madde 12/3 hükmünde tanımlanmıştır.
- Uygulayıcı makam: Bu cezayı disiplin amirleri verebilir (Tablo 1’e göre rütbeye bağlı yetkili amir).
- Uygulama şekli: Ceza alan personel, ceza boyunca mesai sonrası ek görevlere tabi tutulur. Cezanın ayrıntıları ve hangi hizmetlerin yaptırılacağı disiplin amirince kararlaştırılarak ilgili personele bildirilir.
- Personel üzerindeki etkileri: Personele ek hizmet yüklenir ancak tatillerde ceza uygulanmaz. Maaşı kesilmez; personel hizmette sayıldığından izin ve sosyal haklar yönünden bakımından ek bir kayıp olmaz. Cezalı, normal görevine ek olarak ek hizmetlere katılır, dolayısıyla dinlenme süresi kısalır.
Hizmetten Men Cezası Nedir?
Hizmetten men cezası, disiplinsizlik yapan erbaş ve erlere uygulanan bir cezadır. Amaç bozulan disiplinin yeniden tesis edilmesidir; bu nedenle ceza süresince ilgili personel günlük görevlerinden uzaklaştırılır. Kısaca “günlük hizmetten alıkoyma” olarak ifade edilir. Kanunda, Hizmetten Men cezasının kapsamı şu şekilde belirtilmiştir:
- Kimler için: Sadece erbaş/er (sözleşmeli erbaş/erler de dahildir) için öngörülmüştür.
- Süre: Disiplin kurulları, bu cezayı 15 günden az olmamak üzere 30 güne kadar verebilir; disiplin amirleri ise Kanun’da aylıktan kesme veya hizmet yerini terk etmeme cezasını gerektiren haller için, ekli çizelgeye göre yetkisi dahilinde Hizmetten Men cezası verebilir. (Uygulamada disiplin amirleri genelde daha hafif durumlarda bu cezayı takdir eder.)
- Uygulama şekli: Hizmetten men cezası verilen erbaş/er, ceza süresince normal askeri eğitimlere ve günlük görevlerine katılmaz; buna karşın idari işler veya birlik ihtiyaçları için görevlendirilebilir. Tatil günlerinde ceza infazına ara verilir.
- Personel üzerindeki etkileri: Önemli bir etkisi, askerlik hizmet süresinin uzamasıdır. Ceza süresi, yedek subay/astsubay ile erbaş/erlerin askerlik süresine eklenir ve bu kişiler ceza kadar geç terhis edilir. Kanuna göre (seferberlik/savaş zamanları hariç) bu tür cezalar nedeniyle en fazla 30 gün ilave askerlik süresi eklenebilir. Maaş yönünden ek kesinti söz konusu değildir (ceza pasif durumda geçirilen günler olduğu için prim kaybı yoktur). Ancak ceza süresince eğitim ve terfi imkanları bir kenara bırakıldığından disiplin nedeniyle kariyer gecikmesi oluşabilir.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Cezası Nedir?
Hizmet yerini terk etmeme cezası, personele mesai bitiminden sonra görev yaptığı birlik, karargâh veya kışladan ayrılmama emri verilmesidir. Bu cezada, disiplin cezası alan personel normal saatten sonra da hizmette kalır. Kanun maddesinde şöyle tanımlanmıştır:
“Hizmet yerini terk etmeme cezası; personelin mesai bitiminden sonra görev yaptığı yerden ayrılmayıp resmî daire, kışla, eğitim alanları ile sair yerlerdeki hizmetine devam etmesidir.”
Uygulamaya ilişkin temel noktalar şunlardır:
- Yasal dayanak: 6413 sayılı Kanun Madde 12/5 hükmünde düzenlenmiştir.
- Veriliş yetkisi ve süre: Disiplin amirleri ekli çizelgeye göre, disiplin kurulları ise 4 günden 10 güne kadar hizmet yerini terk etmeme cezası verebilir. (Seferberlik/savaş zamanında süreler uzatılabilir.)
- Uygulama şekli: Cezalı personele kalacağı yere uygun bir yatak tahsis edilir ve ceza boyunca birliğin sınırları içinde görev yapması sağlanır. Personel resmi görevleri haricinde (mesela idari hizmetler, karargâh işleri gibi) birliğinden ayrılmaz. Ceza süresince ziyaretçi kabul edebilir; ancak her gün en fazla 1 saat süreyle, disiplin amirinin onayıyla sınırlı ziyaret hakkı tanınır. Tatil günlerinde ceza infazı durdurulur.
- Personel üzerindeki etkileri: Hizmet yerini terk etmeme cezası sırasında personel hayat şartlarını birliğe uygun hale getirir (barınma sağlanır). Maaş ve sosyal haklarda değişiklik olmaz; kişi görev yerinden ayrılmadığı için herhangi bir maaş kaybı yaşamaz. Ancak ceza sürelerinde izin, eğitim veya tatil hakkı kullanılamaz. Bu ceza genellikle kural ihlali veya izinsiz ayrılma gibi disiplin bozan hallerde verildiğinden disiplinin yeniden sağlanması amaçlanır.
Maaş Katı (Aylıktan Kesme) Cezası Nedir?
Aylıktan kesme (maaştan kesinti) cezası, personelin aylık ücretinden belirli bir oranda kesinti yapılmasıdır. Pratikte cezanın adı “aylıktan kesme” olarak geçer ve uygulama şekli şöyle özetlenebilir:
- Tanım: Cezalı personelin sosyal güvenlik mevzuatına göre hesaplanan prime esas kazancından, ekli tabloya göre belirlenen oranlarda kesinti yapılır. Örneğin yüzde 15, 30, 50 gibi oranlarda aylık kesinti söz konusu olabilir.
- Yasal dayanak: 6413 sayılı Kanun Madde 12/4’te düzenlenmiştir. Ceza, personelin aylığını tahakkuk ettiren birim tarafından, aylıktan kesinti yapılarak infaz edilir. Kesinti tam lira esasına göre hesaplanır (kuruşlar dikkate alınmaz).
- Uygulama şekli: Disiplin cezası kararı tebliğ edildiğinde aylıktan kesme oranı ve süresi belirlenir. İnfaz sırasında ilgili personelin aylığından belirtilen tutar otomatik olarak kesilir. Örneğin 4 günlük aylıktan kesme cezası olan bir personelden aylık gelirin dört günlük karşılığı oranında kesinti yapılır.
- Personel üzerindeki etkileri: Bu ceza personelin maddi gelirini doğrudan azaltır; kesilen miktar maaşa yansıtılır. Dolayısıyla personel ekonomik olarak cezalandırılmış olur. Cezanın süresi boyunca diğer hakları (yemek, giyecek, izin vb.) etkilenmez, yalnızca maaşta kesinti oluşur. Aylıktan kesme cezası genellikle üst düzey disiplin ihlallerinde veya tekrarlanan kural ihlallerinde verilir.
Türk Silahlı Kuvvetleri’nden Ayrılma
Bu makalede özellikle vurgulanan cezaların yanı sıra oda hapsi ve TSK’dan ayrılma (ilişik kesme) cezası da disiplin sisteminin önemli parçalarını oluşturur:
- TSK’dan ayrılma cezası: Personelin TSK ile ilişiğinin kesilmesidir. Bu cezayı alanların yeni bir şekilde askeri hizmete dönmesi yasağı vardır; ayrıca geçmişte edindikleri diploma ve sertifikaları kullanması, meslek icra etmesi de engellenir. Bu ceza ancak kuvvet veya Bakanlık Yüksek Disiplin Kurulları tarafından verilir. Subay, astsubay veya sözleşmeli er/erbaş için aşırı disiplin puanı biriktirme veya suç işlemeye eşdeğer ağır disiplin ihlalleri sonucu uygulanır. Maaş ve diğer haklar sona erer; görevine devam edemez, personel statüsü kaybedilir.
Disiplin Süreci ve Savunma Hakkı
Disiplin cezası verilmeden önce disiplin soruşturması yürütülür ve bir rapor hazırlanır. Bu süreçte askeri personel aşağıdaki haklara sahiptir:
- Savunma Hakkı: Disiplin soruşturması tamamlanıp rapor düzenlendikten sonra, ilgiliden duruşma yapılmadan önce savunma alınması zorunludur. Kural olarak kişiye şüpheli fiili ve uygulanan kanuni suçlamalar bildirilir; kişi suçlamalara karşı kendini yazılı veya sözlü savunur. Ceza vermeden önce savunma alınmaması usule aykırıdır ve disiplin cezasını geçersiz kılar. Örneğin izin tecavüzü ya da firar gibi hâllerde ilgili ulaşılamazsa zorunlu hâl olmazsa savunma şarttır.
- Soruşturma Usulü: Disiplin amiri veya kurul, kovuşturma evrakını hazırlar, görgü ve belge incelemesi yapar. Suçlanan personel önüne konan yazılı belgeleri inceleyebilir. İmzalı tutanaklar ve deliller dosyaya eklenir. Zamanaşımı süresi içinde ceza verilmediğinde yetki ortadan kalkar. Tüm bu usullere uyulmaması, soruşturmanın hukuka uygun yürütülmemesi durumunda ceza işlemi iptal edilebilir.
Bu süreç boyunca personel açık bir şekilde hangi eylemi suçladığını öğrenir ve hakkını savunur. Kurallara göre savunma alınmaksızın ceza kararı kesinleşemez. Dolayısıyla her disiplin cezasında savunma hakkı tam olarak tanınmakta, usul kurallarına uyulmaması cezayı geçersiz kılmaktadır. Güvenlik soruşturması hakkında bilgi almak isterseniz makalemizi inceleyebilirsiniz.
Disiplin Cezalarına Karşı İtiraz ve Yargı Yolu
Disiplin cezasına karşı asker kişi öncelikle idari iç itiraz yollarını kullanabilir. 6413 sayılı Kanun’da itiraz usulleri ayrıntılıdır:
- Amire itiraz (Madde 41): Disiplin amirleri tarafından verilen kararlara karşı, cezanın kendisine tebliğinden itibaren 2 iş günü içinde, bir üst disiplin amirine yazılı itiraz edilebilir. Üst disiplin amiri itirazı 3 işgünü içinde karara bağlar. İtiraz kabul edilirse ceza hafifletilir veya kaldırılır; reddedilirse karar kesinleşir.
- Kurula itiraz (Madde 42): Disiplin kurullarınca verilen kararlara karşı, kararın tebliğinden itibaren 5 iş günü içinde, bağlı komutanlık veya askeri kurum amirince bir üst disiplin kuruluna itiraz edilmesi mümkündür. İtiraz, bir üst düzey disiplin kurulu tarafından değerlendirilir ve kesinleşir.
Bu idari itirazlar kanunda belirtilen sürelerde yapılmalı; itiraz edilmezse ceza kesinleşir. İtiraz yollarıyla eksiklik tespit edilirse ceza geri alınabilir, hafifletilebilir veya karar yenilenebilir.
Bunların dışında, disiplin cezalarına karşı yargı yolu da belirli ölçüde açıktır. Cezanın kesinleştiğinin bildirilmesinden itibaren 60 gün içinde ilgili idare mahkemesinde iptal davası açılabilir. Yetkili mahkeme, disiplin cezası alan personelin görev yaptığı yerdeki idare mahkemesidir. Ancak 6413 sayılı Kanun’a göre bazı cezalar için yargı kapısı kapatılmıştır: Erbaş/erlere verilen tüm disiplin cezalarına (uyarma, kınama, HKSD, HM vb) ve subay/astsubay/uzman erbaş ile sözleşmeli erbaş/erlere verilen uyarma, kınama ve hizmete kısmi devam cezalarına karşı idare mahkemelerinde dava açılamaz. Yani bu cezalara karşı yalnızca idari itiraz yoluna başvurulabilir. Buna karşılık aylıktan kesme, hizmet yerini terk etmeme veya oda hapsi cezalarına karşı subay ve astsubay düzeyindeki personel yargı yoluna gidebilir.
Özetle, disiplin cezası alan kişi öncelikle amirine itiraz edebilir; itiraz sonuç vermezse veya üst makam onaylarsa cezanın kesinleşmesinden itibaren 60 gün içinde idare mahkemesinde dava açabilir. Ancak yukarıda belirtilen kısıtlamalara dikkat edilmelidir. İtiraz ve dava sürecinde savunma hakkı ve usul kurullarına uygunluk esas alınır; sıkça görüldüğü gibi, usulsüz cezalar idare mahkemelerince iptal edilmektedir.
Sonuç ve Mevzuat
Türk Silahlı Kuvvetleri’nde disiplin cezalarının uygulaması katı bir hiyerarşi ve hukukî dayanak içinde yürütülmektedir. Disiplinin amacı, askerî düzen ve disiplini korumaktır; bu nedenle 6413 sayılı TSK Disiplin Kanunu, 211 sayılı İç Hizmet Kanunu ve ilgili yönetmelikler disiplin kurallarını net bir şekilde ortaya koyar. Disiplin cezalarının türleri, kapsamları ve infaz esasları bu mevzuatlarda hüküm altına alınmıştır. Bu cezalara itiraz hakkı ve yargısal denetim imkânı ise idari usul kanunları çerçevesinde düzenlenmiştir.
Sonuç olarak, TSK’da görevli personel uyması gereken disiplin kurallarını öğrenmeli, uygulanacak cezalar ve hakları hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Uyarma ve kınama gibi hafif cezalar göze çarpan davranışları düzeltmeyi, hizmete kısmi devam ve aylıktan kesme gibi cezalar ise ağırlıklı disiplin bozucu fiilleri caydırmayı amaçlar. Hizmetten men ve hizmet yerini terk etmeme cezaları ise erbaş/erlere yönelik özel yaptırımlardır. Her disiplin cezası, veriliş şekli ve uygulama usulüyle personelin haklarını ve ödevlerini düzenler. Cezaya itiraz imkanı ve idari/davî denetim yolları, disiplin sürecinde hukuka uygun hareket edilmesini güvence altına alır. Bu bilgiler ışığında, TSK mensubu personel disiplin kurallarına riayet etmeli, gerektiğinde mevzuatta öngörülen haklarını kullanarak hukuki koruma yollarına başvurmalıdır.
